Z dniem 31 stycznia wejdzie w życie konstytucja apostolska Franciszka „In Ecclesiarum Communione” (We wspólnocie Kościołów), regulująca na nowo działalność i zadania Wikariatu Rzymu, czyli diecezji papieskiej, obejmującej Wieczne Miasto i jego najbliższe okolice. Nowy dokument zastąpił konstytucję apostolską św. Jana Pawła II „Ecclesia in Urbe” (Kościół w Mieście [tzn. w Rzymie]) z 1 stycznia 1998 o kierowania Wikariatem. W myśl nowych przepisów ma on być zarządzany bardziej kolegialnie, a zarazem pozostawać w bliższej więzi ze swym biskupem, czyli papieżem.
Zmiany wprowadzone przez obecnego papieża polegają m.in. na większej obecności papieża w jego diecezji przy podejmowaniu decyzji duszpasterskich, administracyjnych i gospodarczych, np. przy mianowaniu biskupów, opracowywaniu różnych regulacji i programów duszpasterskich. To papież będzie przewodniczył Radzie Biskupiej, będącej „pierwszym organem synodalności”, która będzie zmieniała lub znosiła niektóre urzędy Wikariatu.
Kontynuacja zmian w Watykanie
Obecna reforma wpisuje się w zmiany zarządzania Kurią Rzymską, wprowadzone na mocy konstytucji apostolskiej „Praedicate Evangelium” z 19 marca 2022. We wstępie do swego dokumentu papież podkreśla szczególne miejsce swej diecezji w życiu Kościoła, a zarazem wskazuje na różne trudne problemy jej mieszkańców, szczególnie ekonomiczne.
Druga część w 45 punktach powtarza w większości postanowienia dokumentu Jana Pawła II, ale zmienia też niektóre z nich. Na przykład kardynał wikariusz, który w imieniu i z nominacji papieża kierował jego diecezją, jest obecnie nazywany „pomocniczym”, podkreślona jest rola wspomnianej Rady Biskupiej, a wszystkie organy Wikariatu, nazywane dotychczas „służbami” lub „ośrodkami”, stają się teraz „urzędami”.
Papież zwraca uwagę, że głównym celem wprowadzanych zmian jest nadanie „nowego zapału ewangelizacyjnego i synodalnego” Wikariatowi, aby mógł on się stać „wzorcowym miejscem wspólnoty, dialogi i bliskości, w duchu przyjęcia i przejrzystości, w służbie odnowy i wzrostu posługi duszpasterskiej diecezji rzymskiej”. Jej misję Franciszek widzi w „kolegialności biskupiej i aktywnym udziale wszystkich ochrzczonych”, aby w ten sposób „przezwyciężyć pokusę pelagianizmu [poglądu, głoszonego przez mnicha Pelagiusza z Brytanii na przełomie IV i V w., który m.in. odrzucał dziedziczenie grzechu pierworodnego przez całą ludzkość i podkreślał rolę silnej woli człowieka – KAI], iż wszystko sprowadza się do kolejnego planu zmian struktury, ale ma być zakorzenione w Chrystusie i dawać się prowadzić Duchowi”.
Zdaniem biskupa Rzymu „Kościół traci swą wiarygodność, gdy napełnia się tym, co nie jest zasadnicze dla jego misji lub, co gorsza, gdy jego członkowie, niekiedy nawet ci, którzy mają władzę posługi, są powodem zgorszenia ze względu na swe zachowanie niegodne Ewangelii”. W tym kontekście dokument wymienia „niektóre najpoważniejsze i najpilniejsze zadania”, które winny być przedmiotem duszpasterskiej działalności Wikariatu, m.in. nadzór nad zarządzaniem jego gospodarką, „aby było ono roztropne i odpowiedzialne” oraz „prowadzone zgodnie z celem, który usprawiedliwia posiadanie przez Kościół dóbr”.
Suwerenne decyzje papieża
Papież wspomina z kolei o najwyższych stanowiskach w Wikariacie: kardynale wikariuszu, wiceregencie i biskupach pomocniczych – wszystkich ich mianuje on sam „na czas nieokreślony i na mocy jego postanowienia ustają ich funkcje”. Kardynał wikariusz, tak jak to stanowił dokument „Ecclesia in Urbe”, pełni „swą posługę nauczania, uświęcania i zarządzania duszpasterskiego dla diecezji rzymskiej ze zwykłą władzą wikariusza” oraz jest „sędzią zwyczajnym dla diecezji”. Z tego powodu papież mianuje go jako swego biskupa pomocniczego i wikariusza generalnego.
Do jego zadań będą należały informowanie biskupa Rzymu – okresowe i za każdym razem, gdy uzna to za konieczne – o działalności duszpasterskiej i życiu diecezji, nie będzie jednak podejmował żadnych ważnych ani zbytecznych inicjatyw bez wcześniejszego powiadomienia o tym papieża.
Nowa konstytucja wzmacnia rolę Rady Biskupiej diecezji rzymskiej, która staje się obecnie „pierwszym organem synodalności” i „szczytowym miejscem rozeznania oraz podejmowania decyzji duszpasterskich i administracyjnych”. Posiedzeniom tego gremium, które ma się zbierać co najmniej trzy raz w miesiącu, będzie przewodniczył osobiście papież i to on ustali wcześniej porządek obrad każdego spotkania. Sprawozdanie z niego sporządzi biskup pomocniczy, wyznaczony na sekretarza na początku zebrania, który będzie miał obowiązek wysłania go papieżowi i złożenia go w odpowiedniej sekcji diecezjalnego archiwum ogólnego.
Kardynał wikariusz jako koordynator duszpasterstwa diecezjalnego ma zawsze działać we współpracy z Radą Biskupią, a jeśli ma od niej odmienne zdanie, to najpierw musi to omówić z papieżem. Do zadań Rady należeć będzie także wyrażenie zgody na mianowanie kapelanów, rektorów kościołów i odpowiedzialnych za różne formy duszpasterstwa, wypracowywanie diecezjalnego programu duszpasterskiego i wytycznych do wcielania go w życie oraz czuwanie nad jego wykonaniem. Wcześniej jednak musi go zatwierdzić kardynał wikariusz i ratyfikować papież.
Diecezjalna Rada Spraw Gospodarczych
Będzie on zatwierdzał również regulamin Diecezjalnej Rady Spraw Gospodarczych, mającej pomagać swemu biskupowi (czyli papieżowi) w ekonomicznym administrowaniu diecezją, zachowując przy tym przejrzystość w zarządzaniu środkami pieniężnymi. Zadaniem tego organu ma być „przekładanie wskazań duszpasterskich na konkretne rozporządzenia ekonomiczne i finansowe”, a także przygotowywanie planów i sprawozdań z działalności gospodarczej diecezji i przedstawianie ich papieżowi do ostatecznego zatwierdzenia.
Przy Wikariacie powstanie też – jako wewnętrzny organ kontroli – Niezależna Komisja Nadzoru z własnym regulaminem, zatwierdzonym przez Ojca Świętego, który również powoła sześcioro jej członków „o potwierdzonych kompetencjach prawnych, cywilnych i kanonicznych, finansowych i administracyjnych, spoza ewentualnych konfliktów interesów, na okres trzech lat”. Raz w roku ma ona przedstawić papieżowi sprawozdanie ze swej działalności.
Najnowszy dokument papieski powołuje biskupa pomocniczego Baldassare Reinę na wiceregenta, który przejmie obowiązki sekretarza generalnego, którego konstytucja Franciszka już nie wymienia. Wiceregent pomaga kardynałowi wikariuszowi, koordynuje wewnętrzne zarządzanie Kurią Diecezjalną, kieruje urzędami, tworzącymi Służbę Sekretariatu Generalnego Wikariatu. Do jego zadań należy też moderowanie urzędów Wikariatu w wykonywaniu ich funkcji oraz czuwanie, aby jego pracownicy wiernie wypełniali powierzone im obowiązki.
Zgodnie z nowymi ustaleniami wiceregent jest też prepozytem Pałacu Apostolskiego na Lateranie oraz ma za zadanie „sprawdzanie i przedłożenie papieżowi” ewentualnych nowych statutów takich instytucji związanych z diecezją, jak Rzymskie Dzieło Pielgrzymek, Caritas, Rzymskie Dzieło Zachowania Wiary, fundacje, konfraternie, archikonfraternie i inne.
Biskupi pomocniczy
Papież wspomina również o siedmiu mianowanych przez siebie biskupach pomocniczych, którzy mają zwyczajną władzę wikariuszy w sektorach terytorialnych, dla których ich powołał. Ogłoszony w tej sprawie 6 stycznia dekret przydziela każdemu biskupowi różne sektory, środowiska i odpowiednie służby duszpasterskie.
Nowe zasady, i to bardzo szczegółowe, dotyczą też nowych proboszczów, przy których wybieraniu „należy brać pod uwagę ich cechy duchowe, psychologiczne, intelektualne, duszpasterskie i doświadczenie z ewentualnej wcześniejszej służby”. W przypadku młodszych kandydatów trzeba będzie zasięgnąć opinii ich formatorów i biskupów, którzy znają ich osobowości i dotychczasowe doświadczenia. Kardynał wikariusz po uzyskaniu tych danych przedstawi papieżowi do mianowania kandydatów na proboszczów i sam powoła wikarych. Będzie miał również obowiązek przedstawić mu kandydatów na diakonów i kapłanów, aby dopuścić ich do święceń, po uzyskaniu jeszcze zgody Rady Biskupiej.
Ponadto nowy dokument papieski wymienia szereg nowych urzędów, np. duszpasterstwo więzienne, przestaje natomiast istnieć Trybunał Odwoławczy, którego kompetencje przejmuje Trybunał Roty Rzymskiej oraz powstała Służba Troski o Nieletnich i Osoby Szczególnie Zagrożone, która będzie miała kontakt z Radą Biskupią za pośrednictwem biskupa pomocniczego mianowanego przez papieża.
KAI