Konsekwencja w Biblii jest zdumiewająca. „Gorąco pragnąłem spożyć tę Paschę z Wami” – mówi Jezus o wieczornym posiłku, który chrześcijanie nazywają Ostatnią Wieczerzą. Wiemy, że On stał się naszą Paschą, umarł i zmartwychwstał w żydowskie święto Paschy. Ale właściwie jak świętowano Paschę? Okazuje się, że ewangelie pokazują nam tu zaledwie szczątkowy obraz. Jakże wielkie duchowe bogactwo, które jeszcze mocniej podkreśla doniosłość ofiary Jezusa odsłaniają tu stare, żydowskie tradycje powiązane z biblijnym Pięcioksięgiem i odwrotnie, niektórych żydowskich rytuałów nie sposób zrozumieć bez chrześcijaństwa….Pewne kwestie stają się jeszcze bardziej ostre, inne bardziej zrozumiałe. Bo właściwie, który kielich podniósł Jezus odmawiając nad nim błogosławieństwo? Wiemy, że było ich aż cztery i każdy miał swoją oddzielną nazwę, wielce wymowną i nawiązującą do części Exodusu i Bożych obietnic. Zakaz łamania kości baranka, szukanie schowanego na krótko afikomenu- to kolejne odniesienia do chrześcijaństwa, a jest ich znacznie więcej. Największe wydarzenia chrześcijaństwa miały miejsce w największe święta żydowskie, Bóg nie anulował ich, ale wypełniał, podkreślał nową treścią. Bez Paschy – nie zrozumiemy głębi Wielkanocy, a Wielkanocą – wytłumaczymy Paschę.
Liturgia Wigilii Paschalnej (nazwa używana w odniesieniu do obrzędów Wielkiej Soboty w Kościele katolickim), Triduum Paschalne (od Wielkiego Czwartku do Niedzieli włącznie), pascha (jako smaczna wielkanocna potrawa z białego sera, żółtek, masła i bakalii), paschał (nazwa świecy będącej symbolem zmartwychwstania zapalana w Wielką Sobotę), paschalny baranek – to skojarzenia z Paschą wciąż wyraźnie obecne w chrześcijaństwie. Zupełnie nie wyczerpują one głębi wzajemnych powiązań tego święta i Świąt Wielkanocnych wypadających w tym samym czasie i teologicznie ze sobą powiązanych.
Marian Kępiński “Chleb 2” (1987) Galeria Współczesnej Sztuki Sacrum “Dom Praczki” w Kielcach
Pascha – cykl świąt, a Jerozolima pełna po brzegi
Pascha (hebr. Pesach) była i jest najważniejszym świętem żydowskim (od niej zaczyna się nawet hebrajski nowy rok – Wj 12,1), pominąwszy szabat, to także najstarsze święto, jest także jednym ze świąt najdłuższych.
(Uwaga praktyczna, w nawiasach podawane będą odnośniki do ksiąg biblijnych). Świętuje się ją przez 7 dni, w diasporze – przez 8. To jednocześnie jedno z trzech świąt pielgrzymich: Pesach, Szawuot (Święto Pięćdziesiątnicy) i Sukkot- Święto Namiotów (por. Wj 23,17), kiedy każdy Żyd miał obowiązek udać się do Jerozolimy. Dlatego w niedzielę, zwaną przez nas Palmową witają już Jezusa tłumy – Jerozolima pękała wówczas, jak co roku, w szwach. Dlatego rzymskie wojsko z obawy przed zamieszkami było podniesione w stan najwyższej gotowości.
Mk 14, 1-2 „ Za dwa dni była Pascha i Święto Przaśników. Arcykapłani i uczeni w Piśmie szukali sposobu, jak by Jezusa podstępnie ująć i zabić. 2 Lecz mówili: «Tylko nie w czasie święta, by nie było wzburzenia między ludem”.
Co się wówczas działo, skoro Paschę obchodzono uroczyście przez 7 dni? Pascha, jest właściwie włączona w cały szereg świąt połączonych ze sobą: to Pascha (inaczej Święto Przaśników) trwająca 7 dni i Święto Pierwocin rozpoczynające Liczenie Omeru. Uroczysta kolacja paschalna (seder) jest spożywana pierwszego dnia Paschy, siódmego dnia, wspomina się przejście przez Morze Czerwone.
Od „ominięcia”, przez exodus do obietnicy własności Nowej Jerozolimy
Przede wszystkim Pascha to święto wyzwolenia z niewoli, tej fizycznej i tej duchowej. To jest ta szeroka perspektywa Świąt Wielkanocnych, upamiętniających dla chrześcijan śmierć i zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa. Bo po co właściwie umarł Jezus? W jakim celu- można zapytać przekornie? Interwencja Boga, który przez Mojżesza wyprowadza wśród wielkich znaków i cudów z niewoli egipskiej cały naród (a nie tylko pojedyncze osoby), nie jest pełna, o ile nie zrozumiemy jednej prawdy.
WYJŚCIE z niewoli (gr. exodos, stąd nazwa ‘exodus’) wiąże się też z DOJŚCIEM (do Ziemi Obiecanej). Przekładając to na język chrześcijaństwa śmierć i zmartwychwstanie Jezusa, choć to wydarzenia ogromnej wagi, są zaledwie początkiem.
Marc Chagall “Wokół Księgi Wyjścia” Muzeum Narodowe w Warszawie
My także idziemy do naszej Ziemi Obiecanej.Nie bez znaczenia jest fakt, że Żydzi kończą uroczystą kolację paschalną radosnymi słowami: hebr. le szanahababi-Jeruszalaim− „przyszłego roku w Jerozolimie”, jako wyraz wiecznej tęsknoty za ojczyzną…co dla nas, chrześcijan może oznaczać tęsknotę za ‘ojczyzną wieczną’, czyli niebem. My także idziemy bowiem do Jerozolimy, tyle tylko że nowej, opisanej w Księdze Apokalipsy – w ostatniej Księdze Biblii, świętego miasta, które po przeminięciu starej Ziemi zstępuje na końcu czasów z góry od Boga(Ap 21,2).
Pascha (hebr. Pesach) znaczy „ominąć”, chodzi o tę przełomową noc, gdy w ramach dziesiątej plagi egipskiej: śmierci pierworodnych(upamiętnia to także żydowski post pierworodnych), anioł śmierci o północy omijał tylko drzwi oznaczone krwią baranka (opis historyczny w Księdze Wyjścia – Wj 11 i 12).
„Oto Baranek Boży, który gładzi grzechy świata” J1, 29 – woła Jan Chrzciciel na widok Jezusa. Domy tych, które nie były pokropione krwią baranka czekała bowiem zagłada. I Jezus stał się właśnie tym barankiem paschalnym, którego krew także ratuje, ale tym razem od śmierci wiecznej. Potem jest przejście (exodus) i Ziemia Obiecana. Świętowanie Paschy jako pamiątki tego wydarzenia nakazał sam Bóg – Wj12,46. Wyjście z Egiptu ma jednak znacznie szerszy kontekst, bo to spełnienie obietnicy, danej jeszcze Abrahamowi, bo już wtedy Bóg zapowiedział, że jego potomstwo będzie w niewoli przez 400 lat i obiecał, że z tej niewoli ich wyprowadzi (Rdz 15, 14-15). A przymierze z Abrahamem było przymierzem krwi, to znaczy, że jego niespełnienie było obwarowane śmiercią przysięgających, a dotyczyło nie tylko licznego potomstwa, ale przede wszystkim objęcia w posiadanie ziemi. Ofiara Jezusa jest więc przypieczętowaniem owej obietnicy nowej ziemi na własność. To tylko jedna z korzyści łączenia perspektywy Paschy i chrześcijańskiej Wielkiej Nocy. Za chwilę wyjaśni nam się wiele innych detali historycznych znanych z ewangelicznego opisu.
Oczyszczenie – bez kwasu i zakwasu – Biyur Chametz
Pascha zwana jest także Świętem Przaśników, gdzie Bóg przez 7 dni nakazał spożywanie wyłącznie chleba z niekwaszonego ciasta (Wj 12, 14-15 i 27), także dlatego, że ciasto podczas wyjścia z Egiptu nie zdążyło się zakwasić (Wj 12,39).
Dlatego okres Święta Przaśników poprzedzony jest uroczystym sprzątaniem domu z wszelkiego kwasu, który symbolizuje grzech.
„W pierwszy dzień Przaśników przystąpili do Jezusa uczniowie i zapytali Go: Gdzie chcesz, żebyśmy Ci przygotowali spożywanie Paschy” (Mt 26, 17)
Współcześnie, jak podaje Żydowski Instytut Historyczny: „zakazane jest jedzenie i posiadanie chleba wypieczonego na zakwasie czy na drożdżach, zwanego chamec lub chametz (po hebrajsku „kwas”). Pojęcie to rozciągnięto na wszystkie produkty kwaśne (jak na przykład ocet, soki z owoców cytrusowych) oraz wszelkie pokarmy uzyskiwane drogą fermentacji. Zabronione są więc jakiekolwiek kiszone warzywa, marynaty z octem, a także alkohol pędzony ze zbóż, wina gronowe i owocowe, a także wszystkie zboża, które mogą ulec zepsuciu i skwaśnieniu: ryż, kukurydza, ziarno siewne oraz wszelkie typu mąki i kasze”. Szukanie kwasu, czyli chamecu to obrzęd nazywany po hebrajsku B’dikat Chametz, który oznacza usuwanie najdrobniejszych okruszyn pieczywa ze wszystkich kątów.To duży wysiłek. Dzień przed rozpoczęciem Paschy – urządza się palenie kwasu- Biyur Chametz (w Izraelu występują czasem zbiorowe ogniska, gdy pali się stary chleb). W sklepach zasłaniane są półki z kwaśnymi produktami.
Obrzęd Biyur Chametz – palenia starego kwasu, Wikipedia
W czasie Paschy z pieczywa można więc tylko jeść macę, po hebr. matzah, stąd Święto Przaśników nazywane było także Chag HaMatzot. Pieczenie macy, czyli placków z niekwaszonej mąki i wody, jest ściśle obwarowane zasadami i nie powinno trwać dłużej niż 18 minut. Jezus mówiąc: „strzeżcie się kwasu faryzeuszów i kwasu Heroda” (Mk 8, 14), nawiązuje do symboliki znanej wówczas każdemu Żydowi i dopiero po powyższym wstępie widać, jak bardzo kategoryczne i odważne były to słowa – oskarżenia o grzech wobec króla i najpopularniejszego wówczas wśród ludu stronnictwa. Powiedział te słowa jednak tylko prywatnie, do swoich uczniów, płynąc z nimi łodzią.
1 Kor 5,7: „Wyrzućcie więc stary kwas, abyście się stali nowym ciastem, jako że przaśni jesteście. Chrystus bowiem został złożony w ofierze jako nasza Pascha” – to także bardzo znamienne biblijne słowa.
Święto Pierwocin. Pierwsze owoce czego?
Z Paschą i Przaśnikami związane jest jeszcze jeden uroczysty okres: Liczenie Omeru. Pascha przypada na wiosnę (zaczyna się 15 dnia miesiąca Nisan), w Izraelu, to czas pierwszych żniw, dlatego od 16 dnia miesiąca Nisan odlicza się omer, czyli najczęściej jęczmień z pierwszych żniw (pierwociny), które składano w świątyni w ofierze przez 7 tygodni uroczyście nim potrząsając jako znak dziękczynienia i błogosławieństwa. Święto Pierwocin inaczej Święto Pierwszych Plonów, oznaczało początek liczenia omeru (snopów jęczmienia).
Liczenie omeru kończono w Dzień Pięćdziesiątnicy (inaczej Święto Tygodni, hebr. Szawuot) złożeniem ofiary ze świeżo zżętej pszenicy, odtąd dopiero można było spożywać ziarno z tegorocznych plonów. To właśnie w Dzień Pięćdziesiątnicy (drugie święto pielgrzymie, w Jerozolimie znowu są tłumy) – na apostołów zstępuje Duch Święty.
Dla chrześcijan te „pierwociny” i nowy chleb z nowego ziarna nabierają więc podwójnego znaczenia. „Liczenie omeru to czas przygotowania i uświęcenia” (s. 43) pisze Kazimierz Barczuk w książce „Przeszłość i przyszłość w świętach biblijnych”. Rozważa także rzecz wysoce prawdopodobną, że Jezus zmartwychwstał właśnie w Święto Pierwocin, czyli trzeciego dnia Święta Paschy (dzień żydowski zaczynał się poprzedzającego dnia wieczorem – to inny system rachuby czasu). Nie znamy dokładnego roku i daty śmierci Jezusa, dlatego trudno tu o matematyczne wyliczenia co do dokładnej daty ówczesnej Paschy.
Apostoł Paweł pisze: „Chrystus zmartwychwstał jako pierwszy, z tych co pomarli (…) Chrystus jako pierwszy, potem ci co należą do Chrystusa w czasie Jego przyjścia” (1Kor 15, 20, 22).
W oryginale użyto dwa razy greckiego słowa aparche oznaczającego właśnie „pierwszy owoc”, w innych tłumaczeniach tłumaczonego jako „zwiastun”, a które może być tłumaczone także właśnie jako „pierwociny”. Czy to nie niesamowite?
Bywa, że święto rolnicze, jakim jest Święto Pierwocin, niekiedy tłumaczy się jeszcze historią z czasów proto-Izraela (artykuł w Haaretz), choć nakaz jego obchodzenia widzimy już w Księdze Kapłańskiej (Kpł 23, 9-22).
Jak wyglądała cała kolacja Paschalna Jezusa?
Przejdźmy jednak do uroczystej kolacji paschalnej, czyli sederu. Pierwszy i ostatni dzień w siedmiodniowym cyklu Świąt Paschy jest dniem szczególnie uroczystym w myśl także biblijnego polecenia (Wj 12,16), kiedy świętowano w gronie najbliższych. Kiedy Jezus spożył Paschę? Pierwszego dnia Paschy – czyli 15 dnia miesiąca Nissan, bo wtedy spożywa się seder, ale musimy pamiętać, że dzień liczy się w kulturze żydowskiej od wieczora dnia poprzedzającego, czyli tu od 14 Nissan. Tradycyjne potrawy wskazane w samej Biblii to baranek bez skazy, gorzkie zioła i niekwaszony chleb, dziś są to zioła (zielona pietruszka maczana w słonej wodzie), maca, mięso, ale także jajka, czy cykoria ze słodką pastą.
Nazwa się seder pochodzi od określonego porządku rytuałów, ściśle przestrzeganego z 15 punktami, (liczbę wywodzi się niekiedy od 15 stopni w świątyni jerozolimskiej, gdzie Lewici stali podczas odprawiania modlitw, upamiętnionych w krótkich psalmach od 120 do 134, zwanych jako ShirHaMa’a lot – zwanych „Pieśniami Pielgrzymów” (proszę zerknąć na nagłówki w swojej Biblii) lub Pieśniami Stopni. Na te 15 części sederu składają się różne części posiłku (np. zanurzanie ziół w słonej wodzie symbolizujące łzy w Egipcie), poprzeplatane błogosławieństwem, obmywania rąk, opowiadanie historii wyjścia z Egiptu (cztery pytania zadawane przez dzieci- Maggid), cztery kielichy wina, obrzędy związane z przełamywaniem i szukaniem części macy czy recytacje psalmów.O historycznych korzeniach piszę dalej.
Eucharystia i Pascha. 4 kielichy paschalne, który wypił Jezus?
Zwróćmy jednak uwagę, na te części sederu, które silnie związane są z chrześcijaństwem. Podobieństwa są wręcz uderzające! Kość baranka nie może być złamana (jak kości Jezusa wiszącego na krzyżu), mace w liczbie trzech (dla nas liczba 3 symbolizujeTrójcę Św.) łamie się (i to łamanie odnajdujemy także w biblijnym opisie Ostatniej Wieczerzy)dzieli się i rozdaje biesiadnikom.
Zupełnie niezwykły jest obrzęd 4 kielichów. Każdy ma swoją nazwę i konkretne odniesienia do Bożych obietnic. Chodzi o zapowiedzi, które otrzymał Mojżesz bezpośrednio od Boga. Symbolizują cztery obietnice Boga (Księga Wyjścia 6: 6–7):
„Wyprowadzę (hoceti) was spod ciężaru robót w Egipcie i
wyratuję (hicalti) was z niewoli.
Wybawię (gaalti) was okazując wielką moc i wielkie wyroki.
Wezmę (lakachti) was dla Siebie jako naród, będę dla was Bogiem”.
Jest jeszcze kielich piąty, który tylko się napełnia, ale nie wypija, przeznaczony dla Eliasza, który ma nadejść przed Mesjaszem.
Kadesz– to pierwszy kielich , którego nazwa oznacza „czynić świętym, a święty oznacza oddzielony. Wypowiada się nad nim błogosławieństwo: „Błogosławiony jesteś Ty, Pan, nasz Bóg, Król świata, Stwórco owocu winorośli. Błogosławiony jesteś Ty, Pan, nasz Bóg, Król świata, oddzielający święte od powszedniego, światło od ciemności, Izraela od innych narodów, dzień siódmy od sześciu dni pracy. Oddzieliłeś i uświęciłeś swój lud Swoją świętością”.
Kielich sądu– jest drugi w kolejności, na pamiątkę 10-ciu plag, rozlewa się z niego 10 razy część wina
Kielich trzeci, to kielich odkupienia (lub zbawienia),symbolizuje Bożą moc. W psalmie 116, wersety12-13, czytamy: “Cóż oddam Panu za wszystko, co mi wyświadczył? Podniosę kielich zbawienia i wezwę imienia Pana”.
Halel – to czwarty kielich chwały.
Paschalne dziękczynienie i błogosławieństwo nad kielichami wina to przedłużenie błogosławieństwa nad chlebem i winem, które pobożni Żydzi odprawiają, co tydzień w szabat- modlitwa ta zwana jest Kiddush. Jezus musiał znać ją bardzo dobrze. Znane są także dłuższe błogosławieństwa świąteczne – Berakot, czy błogosławieństwo nad chlebem – Birkat hamazon. Prawo żydowskie współcześnie nakazuje robić to po posiłku. Jezus zaś podczas kolacji paschalnej dziękuje Bogu i bierze chleb i kielich i prosi, aby uczniowie rozdzielili go między siebie:
„Potem wziął kielich i odmówiwszy dziękczynienie, rzekł: ‘Weźcie go i podzielcie między siebie…” (Łk 22,17), „Następnie wziął chleb, odmówił dziękczynienie, połamał go i podał…”(Łk 22, 19).
Jezus nadaje więc tym samym nowy sens staremu przymierzu – zawartemu z Abrahamem i Mojżeszem i niejako je przedłuża. Dlatego tłumaczy, że ten stary obrzęd Paschy ma teraz odnosić się do niego samego i nowego przymierza, gdzie gwarantem i nową ‘pamiątką’ do świętowania jest nie tylko wyjście z niewoli egipskiej, ale wyjście z większej niewoli grzechu – a ofiara z baranka składana na rzecz tego nowego przymierza to jego osobiste ciało i krew(a nie krew baranka paschalnego, czy paschalna maca przypominająca niekwaszony chleb spożywany podczas pamiątki biblijnego exodusu). O ileż pełniej w tym kontekście Paschy brzmią jego słowa:
„Następnie wziął chleb, odmówiwszy dziękczynienie, połamał go i podał mówiąc: „To jest ciało moje, które za was będzie wydane: to czyńcie na moją pamiątkę. Tak samo i kielich po wieczerzy, mówiąc:’Ten kielich to nowe przymierze we krwi mojej, która za was będzie wydana’” (Łk 22, 19-20).
To tak, jakby Jezus mówił: odtąd będziecie spożywać Paschę, ale już na moją pamiątkę. Słowo ‘eucharystia’ pochodzi od greckiego słowa eucharistía oznaczającego dziękczynienie i dopiero w kontekście obrzędów Paschy widać znaczenie tej nazwy (nawiązanie do uroczystych modlitw dziękczynnych do Stwórcy nad jedzeniem w szabat i w święto Paschy). Łacińskie communio – to współdzielić, bo wino i chleb rozdzielano podczas Paschy. Musimy więc pamiętać, że to co chrześcijanie nazywają eucharystią, komunią, czy wieczerzą lub stołem Pańskim-nie da się oddzielić od Paschy.
Ale który kielich wybrał Jezus ustanawiając eucharystię? Czy był to czwarty kielich, czyli Halel, a więc kielich chwały, spożywany na samo zakończenie paschalnego posiłku? Raczej kielich trzeci, nieco wcześniej, bo to nad nim, odmawia się błogosławieństwo po posiłku zwane Bareich. Spożywaniu zawartości kielicha czwartego towarzyszy z kolei odśpiewywanie świątecznych psalmów. Widzimy to w Ewangelii Marka 14, 26: „A po odśpiewaniu hymnu wyszli w stronę Góry Oliwnej”. Podczas Paschy recytuje się zestaw psalmów świątecznych o nr 113-118 (Halel). Wielki Halel, czyli psalm 136: „Wysławiajcie Pana, albowiem jest dobry, Albowiem na wieki trwa łaska jego!”
(Pełny opis sederu jest dostępny na stronie chrześcijańskiej misji działającej na rzecz pojednania polsko-żydowskiego: Misji Poślij Mnie, tu także można obejrzeć zapis video wspólnych sederów organizowanych przez chrześcijan pochodzenia żydowskiego z kilku poprzednich lat, obchody odbędą się także w tym roku – 6 kwietnia 2023, godz.19 – schpulawska.pl).
Afikomen. Zmartwychwstanie?
Niezwykła historia łączy się ze środkową częścią trzech macy, którą po przełamaniu zawija się w białe płótno i chowa na chwilę (tę część, nazywaną afikomen, muszą odnaleźć dzieci, za co dostają nagrodę). Czy to nie wyraźne odniesienia do Jezusa, który przez trzy dni spoczywał w grobie spowity w białe płótna? Nazwa afikomen wywodzona jest z greki i oznacza „to co następuje” lub po prostu deser. Po spożyciu afikomenu nie wolno już było spożywać innych posiłków, aby jego smak pozostał w ustach. Istnienie tego obrzędu jest trudno wytłumaczalne na gruncie żydowskich zwyczajów. Istnieją nawet przypuszczenia, że to wpływ chrześcijaństwa na kulturę żydowską. Podobnie, rzecz ma się jeśli chodzi o słowa ha lachma – „to jest chleb“, podczas sederu: „to jest chleb niedoli, który nasi ojcowie jedli w ziemi egipskiej”. Słowa: ha lachma – „to jest chleb“ paralela do słów Jezusa, jak podaje strona Misji Poślij Mnie, w żydowskich źródłach pojawiają się dopiero w średniowieczu:
„Przełamaną, odkrytą macę, podnosi się w taki sposób, aby każdy mógł ja zobaczyć, następnie wszyscy uczestnicy sederu wypowiadają słowa: To jest chleb niedoli, który nasi ojcowie jedli w ziemi egipskiej. Każdy, kto jest głodny, niech wstąpi i je. Każdy, kto jest w potrzebie, niech wstąpi i obchodzi Pesach.”
Najstarsze opisy Paschy i ewangelia odczytana na nowo
Nie wiemy, kiedy dokładnie ukształtował się 15-stopniowy obrzęd Paschy. Próbowałam ustalić najstarsze opisy Paschy, poza treściami źródłowymi w samej biblijnej Księdze Wyjścia, opis Paschy znajduje się jeszcze w 2 Księdze Kronik (2Krn 30 czy 35), był bowiem czas, gdy o święcie zapomniano i dopiero za czasów Króla Hiskiasza i Jozjasza, powrócono do tej tradycji.Potem mamy z pewnością jeszcze zapis ewangeliczny. Szukając opisów Paschy w źródłach żydowskich trafiamy na Pesachim (dosł. Baranki Paschalne)- traktat, wchodzący w skład Miszny i Talmudu, który opisuje i wyjaśnia lub raczej roztrząsa rytualne wątpliwości związane ze spożywaniem baranka paschalnego, gorzkich ziół, macy. Traktat powstał prawdopodobnie w III wieku lub około 450-550 roku po Chr. Co ciekawe wspomina też o 4 kielichach wina, oto ten ustęp:
„MISZNA: W wigilię Paschy, w czasie minḥa , człowiek nie może jeść do zmroku, aby móc zjeść macę tej nocy z obfitym apetytem. Nawet najbiedniejszy z Żydów nie powinien spożywać posiłku w noc paschalną, dopóki nie ułoży się na lewym boku, tak jak ludzie wolni i bogaci kładą się podczas jedzenia. A dystrybutorzy jałmużny nie powinni dawać ubogiemu mniej niż cztery kielichy wina na świąteczny posiłek w noc paschalną. I ta halacha ma zastosowanie nawet jeśli biedny jest jednym z najuboższych członków społeczeństwa i otrzymuje pożywienie z jałmużny”. Pesachim 99b (Pełny tekst TU)
Pięknym połączeniem Paschy i chrześcijaństwa jest wczesnochrześcijańska „Homilia Paschalna” Melitona z Sardes datowana na 160-170 rok po Chrystusie, homilie paschalne pisał także Grzegorz z Nysy (IV w.). To znak, że wczesne chrześcijaństwo blisko trzymało się jeszcze wówczas żydowskich korzeni, przynajmniej w nazwie.
Stanisław Wywioł “Krucyfiks Śląski” (1998) Muzeum Archidiecezjalne w Katowicach
Po zapoznaniu się z tymi wszystkimi historycznymi, biblijnymi i kulturowymi odnośnikami do Paschy, zobaczmy, o ile inaczej brzmi w naszych uszach ewangeliczny opis wieczerzy paschalneji o ile dalej (bo aż do Nowego Jeruzalem) nas prowadzi. O ile lepiej, Żydzi zrozumieliby swoje tradycje, rozumiejąc ofiarę Jezusa. Bez Paschy – nie zrozumiemy głębi Wielkanocy, a tylko Wielkanocą – wytłumaczymy Paschę.
z Ewangelii Łukasza z 22 rozdziału(cytat z Biblii Tysiąclecia):
„7 Tak nadszedł dzień Przaśników, w którym należało ofiarować Paschę. 8 Jezus posłał Piotra i Jana z poleceniem: «Idźcie i przygotujcie nam Paschę, byśmy mogli ją spożyć». 9 Oni Go zapytali: «Gdzie chcesz, abyśmy ją przygotowali?» 10 Odpowiedział im: «Oto gdy wejdziecie do miasta, spotka się z wami człowiek niosący dzban wody. Idźcie za nim do domu, do którego wejdzie, 11 i powiecie gospodarzowi: “Nauczyciel pyta cię: Gdzie jest izba, w której mógłbym spożyć Paschę z moimi uczniami?” 12 On wskaże wam salę dużą, usłaną; tam przygotujecie». 13 Oni poszli, znaleźli tak, jak im powiedział, i przygotowali Paschę.
Ostatnia Pascha
14 A gdy nadeszła pora, zajął miejsce u stołu i Apostołowie z Nim. 15 Wtedy rzekł do nich: «Gorąco pragnąłem spożyć Paschę z wami, zanim będę cierpiał. 16 Albowiem powiadam wam: Już jej spożywać nie będę, aż się spełni3 w królestwie Bożym».
17 Potem wziął kielich i odmówiwszy dziękczynienie rzekł: «Weźcie go i podzielcie między siebie; 18 albowiem powiadam wam: odtąd nie będę już pił z owocu winnego krzewu, aż przyjdzie królestwo Boże».
Ustanowienie Eucharystii19 Następnie wziął chleb, odmówiwszy dziękczynienie połamał go i podał mówiąc: «To jest Ciało moje, które za was będzie wydane: to czyńcie na moją pamiątkę!» 20 Tak samo i kielich po wieczerzy, mówiąc: «Ten kielich to Nowe Przymierze we Krwi mojej, która za was będzie wylana”.
Agnieszka Marianowicz-Szczygieł