Groźne zmiany w podstawie nauczania. Nie ustawajmy w walce o dobro naszych dzieci!

Dobiegły końca prekonsultacje ogłoszone przez Panią Minister Barbarę Nowacką, dotyczące zmian, a właściwie redukcji podstawy programowej. Poniżej publikujemy omówienie proponowanych przez resort zmian w podstawie programowej oraz własne propozycje, jakie przygotowała polonistka Agnieszka Pawlik-Regulska, reprezentująca Stowarzyszenie “Nauczyciele dla Wolności”.

Ogólne omówienie najważniejszych kwestii

1. Z podstawy programowej MEN chce usunąć zapisy o porównywaniu doświadczeń bohaterów literackich z własnymi oraz pozbawić utwory kontekstu historycznego i kulturowego w szkole podstawowej. To znacznie zubaża i spłaszcza doświadczenia czytelnicze młodych ludzi, nie otwiera ich ani na perspektywę ab intra, ani ab extra, odzierając literaturę z jej bogactwa.

• SP IV-VI I 1.16 – ministerstwo postuluje usunięcie sformułowania „określa doświadczenia bohaterów literackich i porównuje je z własnymi”.
• SP VII-VIII I 1.10 – ministerstwo postuluje usunięcie podstawowego dla interpretacji wielu utworów kontekstu kulturowego i historycznego.

2. Niezwykle groźna i podstępna jest próba usunięcia zapisów, które obejmują umiejętność identyfikowania i rozumienia zarówno tekstów publicystycznych (SP IV-VI I 2.1), jak i reklamowych – i to zarówno w szkole podstawowej, jak i konsekwentnie w średniej, a także języka filmu i umiejętności odczytywania tekstów z Internetu – a wszystkie te umiejętności są konieczne do mądrego funkcjonowania we współczesnym medialnym świecie:

• SP IV-VI I 2.1 – należy pozostawić konieczność identyfikowania wypowiedzi jako tekst publicystyczny. We współczesnym świecie konieczna jest umiejętność czytania tekstów publicystycznych i rozumienia ich, dlatego należy ją ćwiczyć już na tym poziomie kształcenia, w klasach IV-VI.
• SP VII-VIII III 1. 8 – należy pozostawić rozpoznanie i rozróżnianie środków perswazji i manipulacji w tekstach kultury reklamowych oraz określanie ich funkcji. Wykreślenie tego elementu zubaża umiejętność krytycznego odbioru tekstów reklamowych, które otaczają dzieci od najmłodszych lat i czyni ucznia podatnym na manipulację.
• LO III 1.8 ZAKRES PODSTAWOWY: należy pozostawić sformułowanie “uczeń rozróżnia pragmatyczny i etyczny wymiar obietnic składanych w tekstach reklamy”. Uzasadnienie pozostawienia: We współczesnym świecie młodzież jest otoczona wszelkimi rodzajami reklam i obowiązkiem szkoły jest pomóc im odczytywać je zgodnie z intencjami reklamodawców, aby nie ulegali manipulacjom.
• LO II 2.8 ZAKRES ROZSZERZONY: należy pozostawić sformułowanie “uczeń określa cechy stylu wypowiedzi internetowych oraz wartościuje wypowiedzi tworzone przez internautów”. Uzasadnienie: ze względu na potrzebę przywracania poprawności językowej, zwłaszcza w tekstach pisanych, pożyteczne jest porównywanie materiału z internetu (wypowiedzi bliższe mentalności i codziennej praktyce młodzieży) z tekstami literackimi.
• SP IV-VI I 2.9 Usunięcie kluczowych elementów rozpoznawania cech dzieła filmowego to radykalne zubożenie umiejętności świadomego odbioru tekstu kultury. Dzieci oglądają dużo filmów i od pierwszych klas szkoły podstawowej należy uczyć je mądrej analizy dzieła filmowego i krytycznego podejścia do budowanej przez reżysera kreacji świata przedstawionego.

3. Według pomysłodawców reformy młodzieży nie jest również potrzebne ani ćwiczenie umiejętności reagowania na agresję słowna, ani refleksja nad sposobem rozwiązywania sporów:

• LO III 2.3 ZAKRES PODSTAWOWY: należy pozostawić sformułowanie “uczeń reaguje na przejawy agresji językowej, np. zadając pytania, prosząc o rozwinięcie lub uzasadnienie stanowiska, wykazując sprzeczność wypowiedzi”. Uzasadnienie pozostawienia: Jest to niezbędne w kształceniu wrażliwości na nawoływanie do przemocy. Ważne jest uczenie młodzieży odpowiednich reakcji na agresję, także słowną, która bardzo często obecna jest w ich środowisku. Należy pokazać sposoby prawidłowych reakcji, co zaznaczone jest w powyższym punkcie, aby uniknąć reakcji przemocowych i eskalacji konfliktów, wzrostu zachowań agresywnych.
• LO III 1.9 ZAKRES PODSTAWOWY: należy pozostawić sformułowanie “uczeń rozpoznaje elementy erystyki w dyskusji oraz ocenia je pod względem etycznym”. Uzasadnienie pozostawienia: Kłótnie i spory prowadzone często na niskim poziomie dyskursu to w obecnych czasach chleb powszedni wszystkich członków społeczeństwa. Ważne, aby uczniowie poznali zagadnienia erystyczne i zdali sobie sprawę z różnych sposobów rozwiązywania sporów czy dowodzenia swojej tezy, także tych, które nie bazują na pojęciu prawdy i uczciwości, a także by umieli dokonać oceny pod względem etycznym różnych elementów erystycznych.

4. Kolejna sprawa to pozbawienie uczniów w całym okresie edukacji ćwiczenia umiejętności recytowania oraz publicznych wystąpień, które obecne już były i tak wyłącznie w szkole podstawowej:

• SP VII-VIII I 1.12 – nieuzasadniona rezygnacja z próby recytacji, która zdecydowanie powinna pozostać w podstawie. Recytacja ma wiele walorów: ćwiczy pamięć, pomaga zrozumieć tekst literacki i jego przesłanie, uczy interpretacji głosowej tekstu, ćwiczy dykcję, poprawność prozodyczną i wymowy, uczy wystąpień publicznych i do nich przygotowuje (do rozmów kwalifikacyjnych, autoprezentacji, wygłaszania referatów, prezentacji projektów etc.).

• SP VII-VIII IV 4 – nie należy wykreślać egzemplifikacji form uczestnictwa w projektach i konkursach: umiejętności tworzenia różnorodnych prezentacji, projektów wystaw, realizacji krótkich filmów z wykorzystaniem technologii multimedialnych. Są to formy wykorzystujące nowoczesne technologie, którymi młodzież chętnie się posługuje. Zamieszczenie tego w podstawie programowej będzie mobilizować nauczycieli do korzystania z tych różnorodnych form i uczenia tego uczniów.

5. Uczniowie nie poznają też bogactwa polszczyzny: gwar środowiskowych ani regionalnych:

• SP VII-VIII II 2. 5 – należy pozostawić wyróżnianie środowiskowych i regionalnych odmian języka. To ciekawy i atrakcyjny temat, który ukazuje bogactwo polszczyzny, a nie zajmuje dużo miejsca w programach, można też ciekawie poprowadzić lekcje w oparciu o teksty regionalne czy gwary środowiskowe w kontekście małych ojczyzn.

6. Autorzy reformy chcą również znacznie okroić zestawy lektur zarówno w szkole podstawowej, jak i średniej:

• Ze szkoły podstawowej mają m.in. zniknąć „Powrót taty”, „Reduta Ordona” i „Śmierć Pułkownika” Adama Mickiewicza, jedyny utwór poetycki Juliusza Słowackiego – piękny wiersz „W pamiętniku Zofii Bobrówny”, wybrany utwór Cypriana Kamila Norwida, także pieśni i piosenki patriotyczne. Oprócz tego absolwenci szkoły podstawowej nie poznają żadnej powieści historycznej Henryka Sienkiewicza: ani „Krzyżaków” o triumfie Polski nad zakonem krzyżackim, ani „Quo vadis”, które walnie przyczyniło się do otrzymania przez Henryka Sienkiewicza nagrody Nobla, zostało przetłumaczone na 57 języków i doczekało się kilku ekranizacji, w tym tylko jednej polskiej. A „W pustyni i w puszczy” prezentowane będzie jedynie we fragmentach.
• Co zupełnie kuriozalne, w całym procesie kształcenia uczniowie nie przeczytają w całości polskiej epopei narodowej, jaką jest „Pan Tadeusz”. Na każdym etapie kształcenia będą czytać wyłącznie nieokreślone bliżej fragmenty. Podobnie rzecz się ma z poezją Marii Konopnickiej, którą autorzy zmian chcą wyrzucić nawet z lektur uzupełniających w szkole średniej, co sprawi, że młody Polak nie usłyszy już w szkole o autorce „Roty”, który to utwór pretendował do miana hymnu narodowego.
• W liceum i technikum ponadto uczniowie mają nie czytać „Legendy o świętym Aleksym”, fragmentów „Kronik” Galla Anonima, fragmentów „Pamiętników” Jana Chryzostoma Paska. Nie przeczytają „Hymnu do miłości ojczyzny”.

Lektury obowiązkowe – powinny pozostać:

• Adam Mickiewicz „Powrót taty” – łatwy w recytacji, umożliwia dramę; brak uzasadnienia dla usunięcia.
• Juliusz Słowacki „W pamiętniku Zofii Bobrówny” – utwór prosty i lubiany, uczniowie często uczą się go na pamięć. Usunięcie sprawi, że uczeń nie zetknie się z żadnym utworem jednego z najważniejszych poetów doby romantyzmu w szkole podstawowej.
• Koniecznie należy przywrócić pieśni i piosenki patriotyczne. Są one powszechnie lubiane i wykorzystywane podczas uroczystości szkolnych i świąt kalendarzowych. Integrują one społeczność szkolną, dają wiele możliwości wykonawczych, organizacji konkursów itp., stanowią cenną łącznik międzypokoleniowy; można popularyzować współczesne i młodzieżowe wykonania.

Klasy VII-VIII

Lektury obowiązkowe:

• Należy przywrócić/dodać: jedną z dwóch powieści historycznych Henryka Sienkiewicza „Krzyżacy” lub „Quo vadis”. Uczniowie szkoły podstawowej powinni poznać dzieło noblisty, którego powieści historyczne odegrały znaczącą rolę w kształtowaniu poczucia dumy narodowej w czasach zaborów, a ich kolejne odcinki publikowane w prasie, wyczekiwane były przez czytelników z ogromnym zainteresowaniem. Dodać należy, że powieść „Quo vadis” została przetłumaczona na 57 języków, w tym na arabski, japoński, a także esperanto i opublikowana w ponad 70 krajach. Doczekała się kilku ekranizacji zrealizowanych przez Włochy, Francję, USA i dopiero na końcu przez Polskę, a pierwszy film niemy na podstawie powieści Sienkiewicza powstał już w 1901 roku. Fenomen ten można porównać do obecnego trendu oglądania seriali, aby młodzież lepiej zrozumiała znaczenie tych powieści.
• Koniecznie przywrócić należy „Redutę Ordona” Adama Mickiewicza. Jest to perła literatury, utwór dość krótki, a zarazem pełen emocji i bogactwa językowego, który odegrał znaczącą rolę w kształtowaniu tożsamości narodowej podczas zaborów, kiedy recytowano go na tajnych spotkaniach, a także ukształtował rys obrońcy Ojczyzny i kształtował postawy patriotyczne wielu pokoleń Polaków, czego egzemplifikacją jest m.in. obrona Wizny podczas kampanii wrześniowej przez oddział kpt. Raginisa. Zostało to zauważone współcześnie również zagranicą (m.in. utwory muzyczne zespołu „Sabaton”).
• Przywrócić należy wiersz „Śmierć Pułkownika” Adama Mickiewicza. Ten piękny wiersz ukazujący topos śmierci wodza, żołnierza, jest okazją do rozmowy zarówno o ars moriendi i oddawaniu życia za Ojczyznę, jak i dzielnych Polkach, takich jak Emilia Plater, które dawniej angażowały się w walkę za Ojczyznę, a teraz również wstępują do służb mundurowych.
• „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza (wybrane fragmenty, inne niż omawiane w klasach IV–VI) – czytanie fragmentów to ważne przygotowanie do przeczytania całości „Pana Tadeusza” w szkole średniej, co rekomendujemy.
• Należy pozostawić wybrane wiersze C.K. Norwida. Uczniowie szkoły podstawowej powinni otrzymać pełny obraz polskiego romantyzmu i poznać utwory wszystkich trzech głównych przedstawicieli tej epoki. Można omówić np. zupełnie przystępny dla uczniów wiersz Norwida „Moja piosnka II”.

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

JĘZYK POLSKI

Szkoła podstawowa kl. IV-VIII

KLASY IV–VI

I. 1. 2 Resort usuwa rozróżnienie na prozę realistyczną, fantastycznonaukową i utwory fantasy. Powyższe terminy powinny pozostać w podstawie, gdyż są potrzebne przy omawianiu takich lektur, jak „Hobbit, czyli tam i z powrotem” czy opowiadania Stanisława Lema, jednego z najbardziej znanych polskich pisarzy na świecie.

I 1.3. Resort proponuje skrajne zubożenie znajomości typów powieści, których rozpoznanie nie jest kłopotliwe dla ucznia i stanowi jedną z podstawowych umiejętności czytelniczych oraz jest zachętą do samodzielnych lektur. Dotychczas wykorzystywane terminy powinny pozostać w podstawie. 

I.1.3. Resort proponuje rezygnację z umiejętności rozpoznawania takich gatunków literackich, jak dziennik, pamiętnik, nowela.

Dziennik i pamiętnik to formy ukazujące bogactwo wewnętrzne autora, skłaniające do autorefleksji, powinny się pojawić i być zachętą do prowadzenia własnych tego typu zapisków; uczniowie chętnie piszą dziennik lub pamiętnik, wcielając się w bohaterów literackich.

Nowela jako krótka zwięzła forma bardzo dobrze nadaje się na lekcje języka polskiego, ukazuje też funkcję społeczną i interwencyjną drukowanego słowa w XIX wieku, co warto porównać ze współczesnymi reklamami społecznymi, które pełnią podobną funkcję interwencyjną. Nauczanie o tym terminie powinno pozostać w podstawie ze współczesną obudową (reklama społeczna dziś).

I. 1.6 Uczniowie nie będą rozpoznawać liczby sylab w wersie i badać związku jej powtarzalności [lub celowych niezgodności] z melodyką utworu, co bardzo zuboży świadomy odbiór poezji [nie będzie znane pojęcie np. 8- czy 13-zgłoskowca!]. Uniemożliwi to samodzielne próby poetyzowania wg tradycyjnych zasad wersyfikacji. Nauczanie o tym powinno pozostać w podstawie programowej.

I 1.16 Resort proponuje usunięcie sformułowania „uczeń określa doświadczenia bohaterów literackich i porównuje je z własnymi. To usunięcie jednej z kluczowych funkcji czytania, jaką jest zestawienie i porównanie świata wewnętrznego bohatera literackiego [przeżycia, uczucia, motywacje etc.] z osobistym doświadczeniem ucznia. Nauczanie o tym powinno pozostać w celu pobudzenia go do refleksji, jego wzbogacenia i rozwoju. 

I 2.1 Resort proponuje wykreślenie konieczności identyfikowania wypowiedzi jako tekst publicystyczny. We współczesnym świecie konieczna jest umiejętność czytania tekstów publicystycznych i rozumienia ich, dlatego należy ją ćwiczyć już na tym poziomie kształcenia, w klasach IV-VI.

I 2.9 Resort proponuje usunięcie kluczowych elementów rozpoznawania cech dzieła filmowego to radykalne zubożenie umiejętności świadomego odbioru tekstu kultury. Dzieci oglądają dużo filmów i od pierwszych klas szkoły podstawowej należy uczyć je mądrej analizy dzieła filmowego i krytycznego podejścia do budowanej przez reżysera kreacji świata przedstawionego.

II 1.7 i II 1.11 Resort proponuje rezygnację z rozumienia funkcji i sensu stosowania środków językowych [stopniowanie, rodzaje wypowiedzeń] do opisu świata. Skutkiem będzie: ograniczenie umiejętności ucznia jedynie do rozpoznawania środków językowych, brak nakierowania na rolę, jaką powinien pełnić język. 

Powyższe zmiany programowe są skrajnie nienowoczesne, to powrót do mechanicznego odtwarzania wiedzy. Brak jest oczekiwania stosowania przez ucznia informacji w praktyce i przetwarzania zdobytej wiedzy, a także krytycznego odbioru tekstów kultury.

III. Tworzenie wypowiedzi

2.1 Resort proponuje rezygnację z kształtowania umiejętności pisania sprawozdania (z filmu, spektaklu, wydarzenia), podczas gdy w kl. VII-VIII wymaga się umiejętności pisania recenzji. Sprawozdanie to forma prostsza niż recenzja, która jest pewnym etapem, przygotowaniem do pisania recenzji, wymaganej w klasach VII-VIII. Daje możliwość świadomego odbioru filmów czy spektakli, dzięki pisaniu sprawozdań z wyjść do kina czy teatru.

Klasy VII-VIII

I 1.2. Należy pozostawić zapis: “Uczeń rozróżnia gatunki epiki, liryki, dramatu, w tym: pamiętnik”. Literatura pamiętnikarska to obszerny dział literacki, dzięki któremu poznajemy autentyczne doświadczenia poprzednich pokoleń, należy zostawić w podstawie programowej pamiętnik i warto też dodać tu dziennik. Uczniowie chętnie czytają książki dla młodzieży, które zawierają fragmenty dziennika, co inspiruje ich do redagowania samodzielnie takich form wypowiedzi.

I 1.10 Usunięcie podstawowego dla interpretacji wielu utworów kontekstu kulturowego i historycznego jest nieuzasadnione, powinno pozostać. Omawianie dzieł literackich powinno przebiegać w odniesieniu do dziejów historycznych, a nie być wyabstrahowane z kontekstu kulturowego i historycznego. Kontekst pomaga dzieciom lepiej zrozumieć znaczenie utworu, jego sens.

I 1.12 Nieuzasadniona jest rezygnacja z próby recytacji, która zdecydowanie powinna pozostać w podstawie. Recytacja ma wiele walorów: ćwiczy pamięć, pomaga zrozumieć tekst literacki i jego przesłanie, uczy interpretacji głosowej tekstu, ćwiczy dykcję, poprawność prozodyczną i wymowy, uczy wystąpień publicznych i do nich przygotowuje (do rozmów kwalifikacyjnych, autoprezentacji, wygłaszania referatów, prezentacji projektów etc.).

II 1.1 Utrata dźwięczności w wygłosie jest ściśle związana z upodobnieniami fonetycznymi pod względem dźwięczności i powinna pozostać w podstawie programowej. Pomaga ona zrozumieć rozbieżności pomiędzy wymową a pisownią.

II 2.1 Należy pozostawić w podstawie programowej pojęcia skrótu i skrótowca (bez wprowadzania ich typów) oraz ukazać różnice pomiędzy nimi i zasady poprawnej odmiany, a także zapisu. To element użytkowy języka, wiedza, która przyda się w zastosowaniu praktycznym.

II 2.5 Należy pozostawić w podstawie programowej wyróżnianie środowiskowych i regionalnych odmian języka. To ciekawy i atrakcyjny temat, który ukazuje bogactwo polszczyzny, a nie zajmuje dużo miejsca w programach, można też ciekawie poprowadzić lekcje w oparciu o teksty regionalne czy gwary środowiskowe w kontekście małych ojczyzn.

III 1.8 Należy pozostawić w podstawie programowej rozpoznanie i rozróżnianie środków perswazji i manipulacji w tekstach kultury reklamowych oraz określanie ich funkcji. Wykreślenie tego elementu zubaża umiejętność krytycznego odbioru tekstów reklamowych, które otaczają dzieci od najmłodszych lat i czyni ucznia podatnym na manipulację.

II 2.1 Należy pozostawić w podstawie programowej pisanie życiorysu, CV, listu motywacyjnego. To cenna, przydatna w życiu w świecie współczesnym umiejętność, którą młodzież powinna posiadać, aplikując do różnych projektów, już w szkole podstawowej biorąc udział w wolontariatach czy nieco później szukając pracy. Należy zaznaczyć, że temat ten nie pojawia się w podstawie programowej dla LO i T.

IV 4 Należy pozostawić w podstawie programowej egzemplifikację form uczestnictwa w projektach i konkursach: umiejętności tworzenia różnorodnych prezentacji, projektów wystaw, realizacji krótkich filmów z wykorzystaniem technologii multimedialnych. Są to formy wykorzystujące nowoczesne technologie, którymi młodzież chętnie się posługuje. Zamieszczenie tego w podstawie programowej będzie mobilizować nauczycieli do korzystania z tych różnorodnych form i uczenia tego uczniów.

Warunki i sposób realizacji:

Lektury uzupełniające:

• Rekomendujemy dodanie przykładu literatury pamiętnikarskiej – książki Anny Szatkowskiej pt. „Był dom”.

Uzasadnienie: Są to wspomnienia córki Zofii Kossak-Szczuckiej, Anny Szatkowskiej (ur. 1928), która spędziła szczęśliwe dzieciństwo w podcieszyńskim dworze w Górkach, jako szesnastolatka brała udział w Powstaniu Warszawskim jako sanitariuszka, a następnie wraz z matką wyemigrowała przez Szwecję do Anglii i Szwajcarii, gdzie założyła rodzinę. Co znaczące, część wojennych wspomnień (rozdział pt. „Powstanie”) jest odtworzeniem powstańczych bardzo emocjonalnych, pisanych „na żywo” zapisków 16-letniej Anny i jej przyjaciółki Ewy, przepięknych, a zarazem dramatycznych, bardzo prawdziwych i nie „cukierkowych”.

Książka ta zawiera więc zarówno elementy pamiętnikarskie, jak i fragment dziennika pisanego przez dziewczęta wiekowo zbliżone do uczniów kl. VIII. Napisana jest prostym, pięknym językiem, bo autorka pisała ją z myślą o swoich wnukach. Może być świetnym uzupełnieniem „Kamieni na szaniec” i egzemplifikacją formy dziennika oraz pamiętnika. Opinia Władysława Bartoszewskiego na ten książki Anny Szatkowskiej: „Książka «Był dom…» stanowi dla mnie jednak swoiste objawienie. Sztukę prostego, sugestywnego opowiadania o dramatycznych faktach przeżywanej historii II wojny światowej i jej następstw posiadła bowiem Anna w stopniu znakomitym. Okazała się kolejną utalentowaną przedstawicielką rodu Kossaków. Zawdzięczamy jej pasjonujący w swej szczerości i jasności obraz, świadectwo życia Zofii Kossak i jej najbliższych w dobie wielkiej próby serc i sumień, w Polsce ciemiężonej i walczącej, wśród wielu ludzi, których już nie ma między nami”.

• Rekomendujemy dodanie powieści Pawła Beręsewicza pt. „Szeptane”.

Uzasadnienie: Książka została zaproponowana przez Instytut Badań Literackich PAN jako jedna z lektur podczas V Olimpiady Literatury i Języka Polskiego dla Szkół Podstawowych w roku szkolnym 2023/2024. Jej bohaterami są uczniowie, którzy próbują na różne sposoby zarobić pieniądze na mecz piłki nożnej. Autor podejmuje problematykę przyjaźni, pierwszej miłości, uczciwości w sieci i ukazuje możliwe skutki nieprzemyślanego korzystania z internetu, czyli porusza bardzo ważną, aktualną problematykę, bliską współczesnej młodzieży, angażującej się w przestrzeń wirtualną niekiedy dużo bardziej niż w życie realne.

• Należy pozostawić w lekturach dodatkowych nowele: „Janka Muzykanta” Henryka Sienkiewicza i „Katarynkę” Bolesława Prusa.

Uzasadnienie: Są to teksty przystępne, niezbyt długie, które podejmują ważną problematykę i są egzemplifikacją złotego okresu polskiej nowelistyki. Mogą stanowić również wzór dla uczniów i pomoc w szlifowaniu własnego warsztatu pisarskiego, dzięki umiejętności określania punktu kulminacyjnego, zwrotów akcji, puenty, które to elementy twórcze oceniane są podczas egzaminu ósmoklasisty w formie opowiadania.

• Należy pozostawić zapis: „wybrane przez nauczyciela”, aby podkreślić autonomię nauczyciela w doborze środków i metod nauczania w myśl art. 12 pkt 2 Karty Nauczyciela.

JĘZYK POLSKI. ZAKRES PODSTAWOWY I ROZSZERZONY – LO i Technikum

Cele kształcenia – wymagania ogólne:

I 10. Budowanie systemu wartości na fundamencie prawdy, dobra i piękna oraz szacunku dla człowieka. Wykreślenie szacunku dla człowieka jest nieuzasadnione, należy je pozostawić zostawić.

Uzasadnienie: Szacunek dla każdego człowieka jest fundamentem nowożytnego, a także współczesnego społeczeństwa.

Treści nauczania – wymagania szczegółowe”

I 2.4 ZAKRES PODSTAWOWY: należy przywrócić sformułowanie, iż uczeń “określa wpływ starożytnego teatru greckiego na rozwój sztuki teatralnej”.

Uzasadnienie: Nie da się omawiać dzieł dramatycznych z późniejszych epok literackich, nie odwołując się do początków teatru, nie pokazując pewnej ciągłości, a także przemian gatunków. Kultura i literatura grecka jest jednym z fundamentów naszej cywilizacji śródziemnomorskiej.

LEKTURA OBOWIĄZKOWA

ZAKRES PODSTAWOWY:

Należy pozostawić następujące teksty:

• „Legenda o św. Aleksym” i „Kroniki” Galla Anonima (fragmenty)

Uzasadnienie: Bez ukazania wzorców osobowych rycerza, władcy i świętego nie ma możliwości zaprezentowania pełnego obrazu epoki średniowiecza. Ponadto, jeśli chodzi o „Kroniki”, jest to jedyny tekst kronikarski poznawany przez uczniów w całym cyklu kształcenia, podczas którego powinni się oni dowiedzieć, skąd czerpiemy wiedzę o początkach państwa polskiego.

• Jan Chryzostom Pasek, „Pamiętniki” (fragmenty)

Uzasadnienie: omówienie z uczniami choć niewielkich fragmentów pozwoli ukazać cechy sarmatyzmu konieczne do zrozumienia innych lektur, np. „Pana Tadeusza” czy „Potopu”.

• Wiliam Szekspir, „Romeo i Julia”

Uzasadnienie: Poznanie losów kochanków z Werony pozwala uczniom wkroczyć w krąg kanonów literatury europejskiej, do której odwołuje się współczesna kultura, czego wyrazem jest kilkanaście adaptacji filmowych dramatu, z czego ostatnia w reżyserii Stevena Spielberga „West Side Story”) powstała w 2021 roku. Trudno wyobrazić sobie młodego człowieka, który nie wie, skąd się wzięli Romeo i Julia i ich historia miłosna, która jest jedną z najważniejszych w całej literaturze.

• Ignacy Krasicki „Hymn do miłości ojczyzny”

Uzasadnienie: Ignacy Krasicki to najważniejszy przedstawiciel epoki oświecenia w Polsce, nazywany wszak „księciem poetów” i nie wydaje się niczym uzasadnione, że uczniowie szkoły średniej nie przeczytają ani jednego utworu tego poety, szczególnie że z podstawy w szkole podstawowej została wykreślona satyra „Żona modna” i uczniowie poznają w podstawówce wyłącznie kilka bajek poety. Poza tym nie wolno zapominać, że utwór ten był hymnem szkoły rycerskiej i w okresie zaborów funkcjonował nawet jako hymn narodowy. Wykreślanie tego 8-wersowego utworu jest zupełnie niezasadne i szkodliwe.

• F. Karpiński, przykład sielanki

Uzasadnienie: skoro w języku codziennym pojawiają się sformułowania „sielankowy nastrój, atmosfera”, „to taka sielanka”, oczywiste jest, że młody człowiek powinien w szkole dowiedzieć się, czym jest sielanka, kiedy i kto ją tworzył, powinien poznać gatunek i konwencję sentymentalną jako uzupełnienie klasycyzmu oświeceniowego.

• Adam Mickiewicz „Konrad Wallenrod” 

Uzasadnienie: Jest to kluczowy utwór dla zrozumienia pewnego typu myślenia romantycznego, a także dylematu tragicznego w wydaniu nowożytnym.

• Adam Mickiewicz, „Pan Tadeusz” w całości!!!

Uzasadnienie: Do tej pory „Pan Tadeusz” omawiany był w kl. VII-VIII szkoły podstawowej w całości i słuszne jest zrezygnowanie z tego pomysłu. Jednak niedopuszczalne jest, aby maturzysta znał tylko fragmenty utworu, który został epopeją narodową i jest perłą polskiego romantyzmu, a czytany był przez Polaków nie tylko w Polsce, ale na całym świecie i do tej pory bardzo doceniany jest przez polską Polonię. Przetłumaczony na ponad 30 języków uważany jest wśród literaturoznawców zagranicznych za „encyklopedię polskości” i zestawiany z wielkimi dziełami literatury europejskiej, takimi jak „Iliada”, „Odyseja”, „Boska komedia” czy epos J.W. Goethego „Herman i Dorota”. 

• Władysław Reymont „Chłopi” (I tom „Jesień”)

Uzasadnienie: Absolutnie naganne jest pozbawianie młodych Polaków możliwości poznania powieści, za którą jeden z pięciu polskich literatów otrzymał nagrodę Nobla. Szczególnie, że jest to utwór przystępny, będący inspiracją dla powstałego ostatnio filmu, który zdobył potrójne Złote Lwy i którego światowa premiera odbyła się podczas Prezentacji Specjalnych Międzynarodowego Festiwalu Filmowego w Toronto, gdzie publiczność przyjęła obraz owacją na stojąco. Film został sprzedany do ponad 40 krajów i pisały o nim liczne zagraniczne czasopisma. To dowód na to, że Noblem Reymonta powinniśmy się szczycić, a nie chować go przed polską młodzieżą!

• Witold Pilecki „Raport Witolda” – przenieść do lektur obowiązkowych z uzupełniających

Uzasadnienie: Byłoby to dobre uzupełnienie dla „Opowiadań” Tadeusza Borowskiego, które przedstawiają „człowieka zlagrowanego” poprzez ukazanie obozu koncentracyjnego z perspektywy oficera, który świadomie podjął się misji przebywania w Auschwitz, by przekazać władzom meldunek o tym, co tak naprawdę dzieje się w obozie.

• wybrane opowiadanie z „Raportu o stanie wojennym” M. Nowakowskiego

Uzasadnienie: To krótkie opowiadania świetnie oddają atmosferę stanu wojennego ukazanego z perspektywy również młodych, zwykłych ludzi i z pewnością pomaga zrozumieć, jak wydarzenie to wpływało na losy jednostki. Utwór ten był rekomendowany przez Instytut Badań Literackich PAN jako lektura podczas III Olimpiady Literatury i Języka Polskiego. Będzie to słuszne dopełnienie do opowiadania Olgi Tokarczuk pt. „Profesor Andrews”, w którym stan wojenny został ukazany oczami cudzoziemca

Warunki i sposób realizacji:

LEKTURY UZUPEŁNIAJĄCE – pozostawić:

• Juliusz Słowacki, “Listy do Matki” (fragmenty)

Uzasadnienie: Ten piękny przykład epistolografii romantycznej może być ważnym przyczynkiem dla lepszego zrozumienia twórczości Juliusza Słowackiego, a zarazem egzemplifikacją literatury epistolograficznej.

• Maria Konopnicka, wybór wierszy

Uzasadnienie: Maria Konopnicka to ważna poetka i autorka książek dla dzieci, a także autorka „Roty”, która aspirowała do roli hymnu narodowego i dla wielu Polaków w czasie zaborów takim hymnem była. Niedopuszczalne jest zupełne usunięcie nazwiska tej poetki z podstawy programowej. Nie ma bowiem również żadnego jej utworu w podstawie programowej dla szkoły podstawowej.

• wybór wierszy Anny Kamieńskiej, Anny Świrszczyńskiej, Julii Hartwig, Stanisława Grochowiaka, Ryszarda Krynickiego, Edwarda Stachury, Adama Zagajewskiego, Tadeusza Peipera

Uzasadnienie: Nie ma potrzeby usuwać żadnych utworów z lektur uzupełniających. Wierszy powyższych poetów nie trzeba rekomendować. Można jedynie ubolewać, że nie będzie dla nich miejsca wśród lektur obowiązkowych.

• Stefan Wyszyński „Zapiski więzienne”, Jan Paweł II „Przekroczyć próg nadziei” (fragmenty), „Fides et ratio” (fragmenty), „Tryptyk rzymski”, „Pamięć i tożsamość” (fragmenty)

Uzasadnienie: Zarówno Jan Paweł II, jak i kardynał Wyszyński to nie tylko przedstawiciele Kościoła, ale przede wszystkim polscy patrioci, mężowie stanu i wielkie umysły. Karol Wojtyła to ponadto utalentowany poeta i dramaturg. Trudno odmówić im wkładu do polskiej myśli, a także literatury, dlatego zdecydowanie należy pozostawić nauczycielom możliwość omówienia fragmentu ich twórczości.

LEKTURY UZUPEŁNIAJĄCE – wykreślić:

• „Strużki” Marii Halber

Uzasadnienie: To pozycja wydana przed dwoma miesiącami (sic!), która w żaden sposób nie mogła jeszcze zostać gruntownie przebadana pod kątem przydatności dydaktycznej i wychowawczej. Aby jakiś autor znalazł się w podstawie programowej, musi zostać doceniony przez społeczeństwo. Trudno o tym mówić w przypadku tak świeżego wydania. Poważnym nieporozumieniem jest wyrzucanie w ogóle z listy lektur utworów Szekspira, Krasickiego, Wergiliusza czy Konopnickiej na rzecz książki bliżej nieznanej i niedocenionej przez ogół społeczeństwa autorki.

CZYTAJ TAKŻE: Środowiska kresowe i patriotyczne apelują o prawdę historyczną

OGLĄDAJ TAKŻE: