„Okres przedświąteczny był okresem największych zysków dla firm, które reklamowały się jako ci dobrzy święci Mikołajowie, a de facto to byli bezwzględni krwiopijcy, którzy ludzi pozbawiali domów, mieszkań, wyrzucali bezbronne osoby na bruk” – mówił minister Marcin Warchoł na konferencji prasowej w dniu 18 grudnia[1]. Chodzi o przełomowe, wchodzące w życie prawo anty-lichwiarskie i stosowną kampanię społeczną Ministerstwa Sprawiedliwości. Klienci będą wreszcie skuteczniej chronieni przed sytuacją: pożyczył 500 zł, a stracił dom (sytuacja autentyczna).
Okres około świąteczny to czas, kiedy jesteśmy wręcz zarzucani ofertami pożyczkowymi. Prezenty świąteczne, remont, nowy dywan, telewizor na noworoczną zabawę, aby móc błysnąć przed znajomymi – powodów po sięgnięcia po „łatwe pieniądze” może być wiele. Niekiedy do niecodziennych pożyczek skłaniają nas bardzo dramatyczne okoliczności: nagła choroba, przysłowiowy cieknący dach, a więc pilne potrzeby, a nie zachcianki, gdzie szukamy lepszego wyjścia z trudnej i nieprzewidzianej sytuacji. Skutek natomiast może być jeden i ten sam – pożyczka na drakońskich warunkach, a nie daj Boże spirala długów (bo jak się raz pofolgowało i poczuło przyjemność spełnionych marzeń, to łatwo powtórzyć ten sam manewr). Narastające odsetki w końcu zderzają nas boleśnie z rzeczywistością – od której nie da się już dłużej uciekać. Zubożenie, zmaganie się z uregulowaniem podstawowych rachunków, o gorszych skutkach nawet nie warto wspominać. Tak było dotąd. Konsumenci zyskali jednak nowe narzędzie – znowelizowane prawo[2], ruszyła także kampania społeczna Ministerstwa Sprawiedliwości[3], która jest dodatkowym wsparciem zwłaszcza psychicznym i zdejmuje z ofiar odium wstydu. Twórczość lichwiarska „małym drukiem” przekraczała dotąd granice wyobraźni
Kampania antylichwiarska Ministerstwa Sprawiedliwości
„Grudzień jest miesiącem, w którym – z myślą o zakupach świątecznych i gwiazdkowych prezentach – szczególnie chętnie sięgamy po pożyczki. Dziś, 15 grudnia br., rusza kampania medialna „Mamy prawo do walki z lichwą”, w której Ministerstwo Sprawiedliwości ostrzega przed lichwiarzami. To – obok przygotowanej przez resort ustawy o przeciwdziałaniu lichwie – skuteczna broń przeciwko wykorzystywaniu najsłabszych”- czytamy na stronie projektu[4].
Kampania skłania przede wszystkim do rozwagi: od kogo pożyczamy pieniądze, na jakich warunkach, skłania do dokładnego sprawdzania wszelkich podpisywanych dokumentów. Ostrzega przed ukrytymi pułapkami „specjalnych ofert” i „zerowych odsetek” . Doświadczenie pokazywało, że te „wyjątkowe okazje miały często ukryte prowizje (np. dla wynagrodzenie dla agenta, opłaty za zasięgniecie informacji, drakońskie marże, opłaty za złożenie wniosku, obowiązkowe ubezpieczenie). Nowe prawo znacznie zawęża te praktyki.
Nowa ustawa wreszcie chroni konsumentów
18 grudnia weszła w życie część rozporządzeń[5] długo oczekiwanej i bardzo potrzebnej ustawy, która wreszcie przywraca elementarną sprawiedliwość i zabezpiecza interesy klientów przed rozmaitymi naciągaczami i rzecznikami „chwilówek”. „Ustawa o zmianie ustaw w celu przeciwdziałania lichwie” (druk nr 1911, Dz.U. poz. 2339)[6] została uchwalona na 63 posiedzeniu Sejmu w dniu 6-10-2022.
„Nowelizacja kończy z dowolnością w doliczaniu dodatkowych prowizji i marży. Ich limit maksymalny zostaje ustalony na 45 proc. całkowitej kwoty zobowiązania w całym okresie trwania umowy. Jeśli okres kredytowania będzie obejmował 6 miesięcy, suma odsetek i kosztów poza odsetkowych nie może przekroczyć 25 proc” – czytamy na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości[7].
„- Polskie państwo nie pozwoli, aby lichwiarz nadużywał swojej przewagi i był bezkarny. Nie pozwolimy, by ludziom odbierano mieszkania, co było na porządku dziennym w poprzednim stanie prawnym – zapewniał minister Zbigniew Ziobro”[8].
Nowe prawo wchodzi w życie stopniowo. Jak informuje portal infor.pl[9]– część zapisów 30 dni po uchwaleniu (od 6-10-2022), część 6 miesięcy od tego aktu, a część z dniem 1 stycznia 2024 roku.
Szczegółowy przegląd zmian prawnych przedstawia infor.pl (Artykuł: „Ustawa antylichwiarska z podpisem Prezydenta” z dnia 10 listopada 2022)[10]. Z tekstem ustawy można zapoznać się tu[11].
Koniec lichwiarskiego Eldorado
Dotąd bywało nawet tak, że RRSO przy krótkoterminowych pożyczkach, np. na 30 dni wynosiło nawet 1000%. Minister Ziobro na konferencji prasowej w dniu 18 grudnia 2022 mówi o dramatach rodzin, których wysłuchał osobiście[12]. Mieszkańcowi Śląska, który pożyczył 500zł, naliczono rocznie 3285% i musiał oddać 270 tys. zł. Ktoś pożyczył 500zł – a musiał oddawać 111 tysięcy zł po roku. Inna rodzina pożyczyła kilka tysięcy złotych pożyczki na dom, a skończyło się tym, że lichwiarze odebrali jej dom wart ponad 300 tys. zł, a mąż popełnił samobójstwo. „Działalność lichwiarzy przestaje być bezkarna, a państwo zyskuje realną możliwość zadbania o bezpieczeństwo Polaków” – czytamy na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości w związku z nową ustawą[13].
Lichwiarskie Eldorado nie wzięło się jednak znikąd. Jak zauważył wiceminister Marcin Warchoł, w 2011 r., za czasów rządów PO-PSL wprowadzono korzystne zmiany prawne dla lichwiarzy. Wykreślono z przepisów przestępstwo lichwy i maksymalny poziom kosztów poza odsetkowych[14]. Minister Ziobro na konferencji prasowej także punktował „tuskowe”. W komentarzach ktoś skrytykował prace rządu, który jakoby pozwolił oszukiwać Polaków od 7 lat. Jakby uprzedzając tego rodzaju zarzuty minister Ziobro tłumaczy się w tym samym nagraniu:
„Walka z tymi rozwiązaniami i Eldorado dla lichwiarzy w Polsce nie była prosta, napotykaliśmy na ogromne problemy. Ona trwała nadzwyczaj długo[15](…) ale ważny jest jednak finał: dwie ustawy. Jedna z 2020 roku (…) a druga, która 18 grudnia 2022 wchodzi w życie”.”Mieliśmy przeciwko sobie przeciwnika dysponującego wielkimi budżetami marketingowymi i różne przykrości spotykały tych, którzy ze mną współpracowali, ale widzieliśmy, że warto, że walczymy o wielką sprawę.” Minister Ziobro relacjonuje także utworzenie w 2016 specjalnego zespołu prokuratorskiego, gdy wszczęto ponad 150 postępowań (w miejsce kilku za poprzedniej ekipy).
Obecna ustawa z 2022 roku obniża poziom kosztów poza odsetkowych ponad pięciokrotnie, do tej pory okres kredytowania oznaczał nawet 100% pożyczki, dziś to będzie 45%, do roku czasu maksymalny poziom kosztów poza odsetkowych wynosił 55%, obecnie to będzie 20%. Przy pożyczce do 30 dni, tzw. chwilówce 1000zł wzięte do tej pory generowało koszt 275 zł, od dziś będzie to 50zł, 2000 zł – 549 zł, od dziś będzie to 100zł – wyliczał minister Warchoł. „Dlatego lichwiarze są tak wściekli. Polacy wreszcie odczują ulgę (…) to są wreszcie przepisy, na które Polacy tyle czekali”- dodaje.
Środki z KPO – to też „lichwa”?
Na konferencji prasowej dotyczącej rozwiązań anty lichwiarskich padło także pytanie ze strony dziennikarzy o zupełnie inne zagadnienie. Okazało się jednak, że wcale nie aż tak bardzo „inne”, jakby się mogło wydawać. Minister Ziobro uświadamiał jednak dziennikarz o finansowych i pozafinansowych zagrożeniach KPO. Mówił, że ta jakoby „bezzwrotna darowizna”, „prezent dla Polski” ta „ukryta pożyczka” z UE jest znaczenie wyżej oprocentowana niż środki, które polski rząd mógłby uzyskać z innych źródeł. Ma także wiele kosztów ukrytych. Za około 107 mld do 2058 roku będziemy ją spłacać w wysokości szacunkowo między 300 a 500 mld złotych. Zostaliśmy także zobowiązani do przestrzegania pakietu „5 for 55” – który jest z KPO ściśle związany. Według wyliczeń PKO S.A. będzie to dodatkowa kwota obciążeń wynosząca około biliona złotych, a obowiązuje nas także zapis „drobnym druczkiem” np. wymiana 700 tys. pieców gazowych. „Kto na tym zarobi?” – pytał minister Ziobro ( cała wypowiedź od około 23 minuty nagrania[16]).
RRSO i MPKK- ten język rozumieją instytucje finansowe
RZECZYWISTA ROCZNA STOPA OPROCENTOWANIA – RRSO (warto zapamiętać i stosować ten termin w rozmowach z wszelkimi instytucjami finansowymi) mogła wynosić nawet kilkaset procent. Nawet jednak do RRSO nie są wliczane niektóre opłaty, jak opłaty notarialne związane z zawarciem umowy, opłaty za obsługę konta bankowego, które zakładamy w związki z pożyczką – ostrzegał portal rankomat.pl[17]. Koszt obsługi kredytu czy pożyczki może być więc znacznie wyższy. Co więcej, np. zerowe oprocentowanie obowiązuje tylko w wypadku terminowych spłat, ale wszelkie opóźnienia mogą nas już drogo kosztować, dlatego warto sprawdzić wszelkie szczegółowe warunki kredytu. Już sam ten przegląd zagrożeń pokazuje, jakie meandry czekają nieprzygotowanych pożyczkobiorców.
Wskaźnika RRSO warto używać z kilku powodów, po pierwsze jest dla nas miarodajny, po drugie uwzględnia także okres spłaty (harmonogram spłat) kredytu, po trzecie umożliwia porównanie ofert istniejących na rynku (pod warunkiem tego samego okresu spłaty oraz rat), po czwarte i najważniejsze, uwspólnia język nasz i pożyczkodawcy. Im RRSO jest wyższe, tym pożyczka jest droższa. RRSO zostało zdefiniowane w ustawie z 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim. Rzeczywista Roczna Stopa Oprocentowania (RRSO) to “całkowity koszt kredytu ponoszony przez konsumenta, wyrażony jako wartość procentowa całkowitej kwoty kredytu w stosunku rocznym”, obowiązek jej wyliczania zarówno dla instytucji bankowych jak i poza bankowych jest regulowany ustawowo – podaje Izabela Stachura w ramach portalu rankomat.pl[18]. Wzór obliczania nie jest zbyt prosty, dlatego warto wiedzieć, że można tu skorzystać z kalkulatorów on-line.
Nowelizacja prawa anty lichwiarskiego wprowadza także nowy wskaźnik MPKK – Maksymalną wysokość poza odsetkowych kosztów kredytu[19]. To wskaźnik, który jest receptą na ww mankamenty RRSO.
Warto najpierw zapobiegać i …edukować się
„Wziąłem pożyczkę tylko na chwilę i spłacam chwilówkę bez końca” „Pożyczyłem tylko 500zł, a zabrali mi dom” – mówią bohaterowie kampanii „Mamy prawo do walki z lichwą”. Oby takie dramatyczne przypadki już się nie powtarzały. Warto wiedzieć, że istnieją programy edukacji finansowej – np. Edukacja Finansowa Crown (dla dorosłych)[20], czy „Kokosza – grosz do grosza” (program dla dzieci i całych rodzin, o którym pisaliśmy). Na edukację nigdy nie jest za późno!
[1]https://www.youtube.com/watch?v=sMiv-iFNwlg
[2]https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc/ustawa-antylichwiarska-juz-obowiazuje-to-koniec-naciagactwa
[3]https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc/dosc-lichwiarskich-pozyczek-rusza-kampania-ministerstwa-sprawiedliwosci
[4]https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc/dosc-lichwiarskich-pozyczek-rusza-kampania-ministerstwa-sprawiedliwosci
[5]https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc/ustawa-antylichwiarska-juz-obowiazuje-to-koniec-naciagactwa
[6]https://www.sejm.gov.pl/sejm9.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=1911
[7]https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc/ustawa-antylichwiarska-juz-obowiazuje-to-koniec-naciagactwa
[8]https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc/ustawa-antylichwiarska-juz-obowiazuje-to-koniec-naciagactwa
[9]Ustawa antylichwiarska z podpisem Prezydenta – Infor.pl
[10]Ustawa antylichwiarska z podpisem Prezydenta – Infor.pl
[11]Ustawa z dnia 6 października 2022 r. o zmianie ustaw w celu przeciwdziałania lichwie (sejm.gov.pl)
[12]Ustawa antylichwiarska już obowiązuje. To koniec naciągactwa. – YouTube
[13]https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc/ustawa-antylichwiarska-juz-obowiazuje-to-koniec-naciagactwa
[14]https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc/ustawa-antylichwiarska-juz-obowiazuje-to-koniec-naciagactwa
[15]https://www.youtube.com/watch?v=sMiv-iFNwlg
[16]Ustawa antylichwiarska już obowiązuje. To koniec naciągactwa. – YouTube
[17]https://finanse.rankomat.pl/poradniki/czym-jest-rrso-koszt-kredytu/
[18]https://finanse.rankomat.pl/poradniki/czym-jest-rrso-koszt-kredytu/
[19]https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20220002339/O/D20222339.pdf