Rekordowy spadek ludności
Rosja stoi obecnie w obliczu najgłębszego kryzysu demograficznego od ponad dwóch stuleci. W 2024r. urodziło się tam zaledwie 1,22mln dzieci – to najniższy wynik od 1999r., a liczba urodzeń w pierwszym kwartale 2025r. była o 4% mniejsza niż w poprzednim roku, osiągając historyczne minimum. Rosstat przewiduje, że przy obecnych trendach populacja kraju będzie się kurczyć o ok. 500 tys. osób rocznie, co może oznaczać, że do 2046r. liczba mieszkańców spadnie z obecnych ok. 146 mln nawet do 130–138,8 mln.
W 2024r. liczba Rosjan skurczyła się o ok. 600 tys. tylko w ciągu jednego roku. Od początku pandemii, wojny i masowej emigracji ubyło już ok. 2–3 mln ludzi ponad naturalne trendy.
Główne źródła kryzysu demograficznego
- Wojna z Ukrainą: setki tysięcy ofiar śmiertelnych i rannych na froncie (szacunki wahają się od 120 tys. do ponad 300tys. poległych lub rannych), głównie wśród młodych mężczyzn.
- Masowa emigracja: od 500 tys. do 1mln Rosjan wyemigrowało od początku wojny, uciekając m.in. przed mobilizacją lub represjami.
- Niska dzietność: wskaźnik dzietności spadł w 2023 r. do 1,41 dziecka na kobietę – to poziom najniższy od 17 lat i znacząco poniżej poziomu zastępowalności pokoleń (2,1).
- Wysoka śmiertelność: przede wszystkim dotycząca mężczyzn w wieku produkcyjnym, wynikająca m.in. z nadmiernego spożycia alkoholu, wypadków, gwałtownej przemocy oraz skutków pandemii COVID-19.
- Starzenie się społeczeństwa: wzrasta odsetek osób w wieku poprodukcyjnym, co pociąga za sobą wzrost obciążeń dla systemu opieki społecznej i zdrowotnej.
- Zmiana struktury etnicznej: najszybciej kurczy się populacja etnicznych Rosjan, a udział Rosjan w populacji spadł z 78% do 72% w dekadzie 2010–2021.
Skutki kryzysu
- Deficyt pracowników: do 2030 r. w Rosji może brakować nawet 11 mln rąk do pracy; wielu zasobów pracy nie da się zastąpić imigracją lub automatyzacją.
- Starzenie się populacji: wzrosną nakłady potrzebne na emerytury, służbę zdrowia i opiekę społeczną; mniej będzie osób w wieku produkcyjnym utrzymujących coraz większą liczbę seniorów.
- Nieodwracalne zmiany w strukturze społecznej: spadek liczby mieszkańców prowadzi do zaniku mniejszych miejscowości i regionów oraz depopulacji dużych obszarów kraju.
- Reperkusje gospodarcze: spadek liczby ludności pogarsza potencjał wzrostu gospodarczego i konkurencyjność Rosji – już dziś gospodarka balansuje na granicy recesji, mimo prób zastępowania braków siły roboczej przez więźniów czy imigrantów.
- Obniżenie długości życia: oczekiwana długość życia mężczyzn spadła poniżej 65 lat. Pandemia i wojna doprowadziły do pogorszenia wskaźników zdrowotnych.
Działania władz
Kreml podejmuje różne, najczęściej nieskuteczne, próby zatrzymania tego trendu: zachęty finansowe, ulgi podatkowe, wsparcie dla rodzin, retoryka pronatalistyczna, a nawet ograniczanie dostępu do danych statystycznych na temat urodzeń i zgonów. Tworzone są specjalne jednostki i zespoły zadaniowe mające odwrócić niekorzystne zmiany, ale dotychczasowe działania nie przynoszą przełomu.
Perspektywy i komentarze
Część niezależnych ekspertów i think tanków podkreśla, że jeśli obecne trendy utrzymają się przez dekady, Rosja przejdzie głęboką transformację – społeczną, etniczną i gospodarczą. Nastąpi kurczenie się liczby ludności, wzrost zubożenia, deficyt wykwalifikowanej kadry i marginalizacja niektórych regionów. Sytuacja demograficzna zagraża stabilności i bezpieczeństwu państwa.
W ocenie rzecznika Kremla D. Pieskowa „to katastrofa dla przyszłości Rosjan”.
Źródła: osw.waw.pl, obserwatorgospodarczy.pl, wp.pl